६. नैसर्गिक प्रदेश
प्रश्न . पुढील विधाने लक्षपूर्वक वाचा. चूक असल्यास विधाने दुरुस्त करून पुन्हा लिहा :
(৭) पश्चिम युरोपीय प्रदेशांतील लोक सौम्य व उबदार हवामानामुळे उत्साही नसतात.
उत्तर : चूक. पश्चिम युरोपीय प्रदेशांतील लोक सौम्य व उबदार हवामानामुळे उत्साही असतात.
(२) प्रेअरी प्रदेशाला जगातील गव्हाचे कोठार’म्हणतात.
उत्तर : बरोबर,
(३) भूमध्य सागरी प्रदेशातील झाडांची पाने मेणचट असतात आणि झाडांची साल फार जाड़ असते. झाडांतील पाण्याचे बाष्पीभवन जास्त होते.
उत्तर : चूक, भूमध्य सागरी प्रदेशातील झाडांची पाने मेणचट असतात आणि झाडांची साल फार जाड असते. झाडांतील पाण्याचे बाष्पीभवन कमी होते.
(४) उष्ण वाळवंटी प्रदेशात ‘उंट’ हा महत्त्वाचा प्राणी आहे, कारण तो अन्नपाण्याशिवाय दीर्षकाळ राहतो, तसेच तो वाहतुकीसाठी उपयोगी आहे.
उत्तर : बरोबर.
(५) वाघ, सिंह यांसारखे मांसभक्षक प्राणी विषुववृत्तीय प्रदेशांत जास्त आढळतात.
उत्तर : चूक. वाघ, सिंह यांसारखे मांसभक्षक प्राणी मोसमी प्रदेशात व गवताळ ( सुदान) प्रदेशात जास्त आढलतात.
प्रश्न . पुढील विधानांची भौगोलिक कारणे लिहा :
(৭) मोसमी प्रदेशात प्रामुख्याने शेती व्यवसाय करतात
उत्तर : (१) मोसमी प्रदेशात नैॠ्रत्य मान्सून वान्यांपासून ठरावीक ऋतूंत पाऊस पडतो. या प्रदेशात सरासरी २५० ते २५०० मिमी पाऊस पडतो. (२) या प्रदेशात उन्हाळ्यातील सरासरी तापमान सुमारे २७° से ते ३२’ से असते व हिवाळ्यातील तापमान सुमारे १५’ से ते २४” से असते. मोसमी प्रदेशातील ही पजन्याची व तापमानाची स्थिती अनेक पिकांच्या वाढीसाठी अनुकूल ठरते. त्यामुळे मोसमी प्रदेशात प्रामुख्याने शेती व्यवसाय करतात.
(२) विषुववृत्तीय वनांतील वृक्ष उंच वाढतात.
उत्तर : (१) विषुववृत्तीय प्रदेशात वार्षिक सरासरी तापमान २७ से व उन्हाळ्यातील सरासरी तापमान सुमारे ३०° से असते. (२) या प्रदेशात वर्षभर पाऊस पडतो व पावसाचे प्रमाण हे सरासरी २५०० ते ३००० मिमी असते. (३) या प्रदेशात सूर्यकिरणे लंबरूप पडतात. भरपूर सूर्यप्रकाश व भरपूर पाऊस या वैशिष्ट्यांमुळे या प्रदेशातील वनस्पती झपाटयाने व दाटीवाटीने वाढतात. (४) परिणामी जास्तीत जास्त सूर्यप्रकाश मिळवण्यासाठी विषुववृत्तीय वनांतील वृक्ष उंच वाढतात.
(3)टुंड्रा प्रदेशात वनस्पती जीवन अल्पकाळ टिकणारे असते.
उत्तर : (१) टुंड्रा प्रदेशातील हिवाळ्यातील सरासरी तापमान सुमारे २०” ते ३० से असते. हवामानाची ही स्थिती वनस्पतीच्या वाढीसाठी पोषक नसते. (२) टुंड्रा प्रदेशातील ऊहाळ्यातील सरासरी तापमान सुमारे १० से असते.या कालावधीत सूर्यप्रकाश मिळाल्यामुळे छोटी झुडपे, गवत इत्यादी वनस्पती वाढतात. परंतु हिवाळयात या वनस्पती अतिशय थंड हवामानामुळे नष्ट होतात. त्यामुळे टुंड्रा प्रदेशात वनस्पती जीवन अल्पकाळ टिकनारे असते.
प्रश्न ३. पुढील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.
(१) तैगा प्रदेशाचा विस्तारकोणत्या अक्षवृत्तांदरम्यान आहे?
उत्तर : तैगा प्रदेशाचा विस्तार सुमारे ५५ ते ६५’ उत्तर अक्षवृत्तांच्या दरम्यान आहे.
(२) सुदान प्रदेशातील कोणतेही तीन तृणभक्षक प्राणी सांगा. त्यांच्या स्वसंरक्षणासाठी नि सर्गाने कोणती व्यवस्था केली आहे?
उत्तर :- (अ) सुदान प्रदेशातील तीन तृणभक्षक प्राणी : जिराफ, झेब्रा, कांगारू.
(ब) स्वसंरक्षणासाठी निसर्गने केलेली व्यवस्था : सुदान प्रदेशातील तृणभक्षक प्राण्यांना निसर्गाने चपळ पाय दिले आहेत. मांसभक्षक प्राण्यांनी शिकारीसाठी हल्ला केला असता, तृणभक्षक प्रायांना त्यांच्या चपळ पायांनी मासभक्षक प्राण्यांपासून अत्यंत वेगात दूर पळणे शक्य होते व त्यामुळे त्यांना स्वतःच्या जीवाचे रक्षण करता येते.
(३) मोसमी प्रदेशांखाली दिलेली वैशिष्ट्ये कोणती?
उत्तर : मोसमी प्रदेशांखाली दिलेली महत्वाची वैशिष्टे पुढीलप्रमाणे होत :
(१) हवामानाशी संबंधित वैशिष्ट्ये : मोसमी प्रदेशात उन्हाल्यातील सरासरी तापमान सुमारे २७’ से. ते ३२’ से असते. हिवाळयातील तापमान सुमारे १५ से ते २४ से असते. मोसमी प्रदेशात नैऋत्य मान्सून वारयापासून ठरावीक ऋतूंत पाऊस पडतो. पावसाचे प्रमाण सरासरी २५० ते २५०० मिमी असते. या प्रदेशात पावसाचे असमान व अनिश्चित वितरण आढळून येते
(२) नैसर्गिक वनस्पतींशी संबंधित वैशिष्ट्ये : मोसमी प्रदेशात पानझडी व निमसदाहरित वने आढळतात. या प्रदेशात पावसाच्या वितरणानुसार वनस्पती प्रकार दिसून येतात.
(३) मानवी जीवनाशी संबंधित वैशिष्ट्ये : मोसमी प्रदेशात अनेक लहान लहान असंख्य खेडी आढळतात. या प्रदेशातील लोकांच्या अन्नात व पोशाखात विविधता आदळते. या प्रदेशातील बहुतांश लोकसंख्या प्रामुख्याने प्राथमिक व्यवसायांत गुंतलेली आढळते. या प्रदेशातील बहुतांश लोकांचा शेती हा मुख्य व्यवसाय आहे.